«Οι δρόμοι της μη βίαιης επικοινωνίας σε ένα διαφορετικό σχολείο»

Ακραία περιστατικά βίας σημειώνονται σε τακτικό βαθμό στις σχολικές αίθουσες, με μαθητές να εκφοβίζουν, να γρονθοκοπούν και να κλωτσούν άγρια συμμαθητές τους και τους δασκάλους να μην μπορούν να παρακολουθήσουν ό,τι συμβαίνει. 
Μαχαίρια στις τσάντες των μαθητών, ξύλο μεταξύ συμμαθητών ακόμα και στο Δημοτικό, αλλά και άγριο bullying, συνθέτουν -δυστυχώς- μία εικόνα που βλέπουμε πολύ συχνά τον τελευταίο καιρό στα προαύλια των σχολείων. Η σχολική βία (school violence) διασπείρεται παντού, καθημερινά και αφορά κυρίως συμπεριφορές που εκδηλώνονται στο χώρο του σχολείου μεταξύ των μαθητών. Κοινωνικό οικογενειακό κεφάλαιο, οικολογικοί παράγοντες, εσωτερικές λειτουργίες του σχολείου μπορούν να διαμορφώσουν κλίμα ηρεμίας ή κλίμα ανομίας  (π.χ. συμμορίες δρόμου, bullying στο σχολείο).Το ίδιο ισχύει και με την κατάσταση σύγκρουσης  λόγω και της γενικευμένης έλλειψης εμπιστοσύνης σε θεσμούς και αξίες. Αιτία και αποτέλεσμα της σχολικής αποτυχίας  ή ενός απονενοημένου διαβήματος  η σχολική βία διαθέτει δική της γλώσσα και δικούς της συμβολισμούς και καθίσταται σιγά – σιγά παραδοσιακή πρακτική. Διαπλάθονται με αυτόν τον τρόπο μαθητές που εκ προοιμίου «διδάσκονται» να επικοινωνούν στην καθημερινότητά τους με τη βία. Πέραν από τις παγιωμένες παραβατικές συμπεριφορές των μαθητών μιας σχολικής κοινότητας, υπάρχουν σχέσεις επικοινωνίας που δεν χτίζονται ποτέ. Ο σχολικός αστυνόμος, ο εισαγγελέας, το σχολείο-φρούριο, η ποινικοποίηση της σχολικής συμπεριφοράς των μαθητών, ο δάσκαλος- φύλακας,  το υποβαθμισμένο σχολείο ως παράγοντας βίας, το «φακέλωμα» των μαθητών  σίγουρα δεν αποτελούν λύσεις του προβλήματος. Η σχέση βίας παιδαγωγικής διαχείρισης είναι κρίσιμη.  Όσο όμως κι αν χρεώνουμε τον εκπαιδευτικό με ρόλο και δράση Ηθοπαιδείας,  όσο κι αν ζητούμε την ενεργό παρουσία της κοινότητας,  όσο κι αν ξορκίζουμε την επαναφορά τιμωρητικών μεθόδων  το γεγονός ότι ένας στους τέσσερις αποβληθέντες μαθητές είχαν επιτεθεί στους δασκάλους ή στους συμμαθητές τους,  καθιστά δύσκολη τη διάκριση ανάμεσα στο χαβαλέ, στην πλάκα, στην καταστροφή και στη γενικευμένη ταραχή.  Ούτε όλα είναι εγκληματικά ούτε όμως όλα είναι αθώα. Ούτε δαιμονοποιούμε τα νιάτα, ούτε όμως εξαλείφουμε –μέσω γενικοτήτων και ιδεολογημάτων– την ατομική ευθύνη.Αν η ανασφάλεια, η αταξία και η ανυπακοή έχουν αποκτήσει μόνιμο χαρακτήρα μέσα στο σχολείο  πρέπει παράλληλα με τις καταγγελίες της εκπαιδευτικής πολιτικής των κυβερνήσεων να μελετηθούν κι άλλοι παράγοντες. Πρέπει να προσπαθήσουμε να χτίσουμε ένα σχολείο-χώρο ανάσας μέσα στην ανθρώπινη πόλη με μαθητές –ενεργούς παράγοντες στη σχολική ζωή.

Τα προγράμματα της διαμεσολάβησης, σε όσα σχολεία έχουν εφαρμοστεί πιλοτικά, δείχνουν να επιφέρουν αποτελέσματα. Προάγουν τις αρχές της μη βίαιης επικοινωνίας, προωθούν την πρόληψη της ενδοσχολικής βίας μέσα από τη διαχείριση των συγκρούσεων που προκύπτουν ανάμεσα στους μαθητές/τριες. Μέσα από το παιδαγωγικό παιχνίδι, οι μαθητές ξαναβρίσκουν τη χαμένη τους παιδικότητα και μαθαίνουν να βιώνουν την ουσιαστική επικοινωνία μέσω των συναισθημάτων τους. Ορισμένοι από τους μαθητές που εκπαιδεύονται με αυτή τη μέθοδο καταφέρνουν να γίνουν διαμεσολαβητές και να επιλύουν, παρεμβαίνοντας οι ίδιοι με μία συγκεκριμένη διαδικασία τα προβλήματα βίας της σχολικής κοινότητας. Είναι προφανές ότι αυτή η μέθοδος επίλυσης διαφορών και συγκρούσεων, που βασίζεται στον διάλογο, στην ενσυναίσθηση και στην ενεργητική ακρόαση, συμβάλλει στην ενδυνάμωση των μαθητών και μαθητριών στη διαχείριση συγκρούσεων (μέσα και έξω από το σχολείο), στη βελτίωση των σχέσεων και γενικότερα στη δημιουργία ενός υγιούς, θετικού, ασφαλούς και πιο δημοκρατικού σχολικού περιβάλλοντος. Επιπρόσθετα οικοδομεί ισχυρές σχέσεις συνεργασίας και αλληλοϋποστήριξης στη σχολική κοινότητα. Αναπτύσσει χρήσιμα επικοινωνιακά εργαλεία και συμβάλλει στη διευκόλυνση της μαθησιακής διαδικασίας μέσα σε ένα εποικοδομητικό και δημιουργικό σχολικό περιβάλλον.

Τα λόγια είναι παράθυρα ή (τοίχοι;)

Ένα ανοικτό σχολείο οφείλει να δημιουργεί ομάδες φιλίας και διαμεσολάβησης μεταξύ των συμμαθητών για την ενίσχυση της επικοινωνίας, των ανθρώπινων σχέσεων και του κλίματος ασφάλειας εντός της σχολικής κοινότητας. Υποβαθμισμένη ζωή, υποβαθμισμένο σχολείο, υποβαθμισμένα όνειρα, κοινωνικός αποκλεισμός, ανασφαλής ζωτικός χώρος επιβίωσης, πανοπτική κοινωνία γενικής και ειδικής παρακολούθησης όλα αυτά και όλοι αυτοί τους κρύβουν τον ήλιο του μέλλοντός τους. Και –ως γνωστόν– χωρίς φως (ή προσδοκία φωτός) χάνει την αξία του οποιοσδήποτε αγώνας (στην τάξη ή και στη ζωή). 

Βιβλιογραφία
– Marshall Rosenberg,PhD, «Μη βίαιη επικοινωνία – Η γλώσσα της καρδιάς». Κοντύλι,2016.
– Γιάννης Πανούσης, Άρθρο, «ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ: Χωρίς όρια και χωρίς ορίζοντα;». 2008

Δήμητρα Γ. Βαργιάμη
Δικηγόρος- Σχολική διαμεσολαβήτρια,
Εκπαιδευτικός νομικών και πολιτικών Επιστημών
Med Εκπαίδευσης Ενηλίκων